Hepimiz, kullandığımız cep telefonları ve bilgisayarlar aracılığıyla izlendiğimizi biliyoruz. Bu konuda “uygulamalı” fikir edinmek isterseniz bu yazı ilginizi çekebilir…
İyi bir Android kullanıcısı olarak ve son dönem yenilenen işletim sisteminde, yüklediğim her uygulamanın talep ettiği izinleri bildiğimi ve bunları kontrol altında tuttuğumu düşünüyordum. Ancak farkında olmadığım, benden hiç izin almadan ve bana hiç bilgi vermeden, yazılımların içine yerleştirilmiş, bilgilerimi reklam / takip sitelerine yönlendirilen “küçük kodlar” varmış.
“Tracker” (izci) tabir edilen casus gibi yerleştirilen bu küçük kodlar, habersiz ve arka planda çalışıyor. Yaptıkları ise, Internet üzerinden kendi veri merkezlerine sizinle ilgili toplayabildikleri bilgileri toplayıp, gizlice (hatta sinsice) iletiyorlar
Örneğin diyabet olduğunuz için, üzerinden ilaçlarınızı takip ettiğinizi düşündüğünüz ufak, masum ve “bedava” bir uygulama yüklendiniz. Bu uygulama ne periyotta ilaç kullandığınızı, ilaçlarınızı hangi eczaneden temin ettiğinizi, ne sıklıkta o adrese gittiğinizi, yaşınızı, cinsiyetinizi ve sair bilgileri rutin olarak önceden programlandığı bir merkeze iletiyor. Sizinse bundan haberiniz bile olmuyor. Hatta ara ara bir de sistem size eczane, ilaç reklamları göndermeye başlıyor; Facebook sayfanızda bunları görünce şaşırıyorsunuz! “Nereden bildi?!” edalarını çok duydum…
En büyük oyuncular tabii ki Google, Facebook, Amazon, Bing, Alibaba. Aşağıda anlatacağım, neredeyse her uygulamanın içinde “tracker"lar gizlenmiş durumda.
Fransa merkezli ve hacktivistlerden (aktivist + hacker) oluşan bir grup, Exodus Privacy isimli kar amacı gütmeyen bir oluşuma gitmişler. Exodus, Android işletim sistemi üzerinden çalışan programları, kendi merkezinde inceliyor; uygulamaların sizden “aldığı” yetkileri ve içerdiği tracklerları tek tek bir veri-tabanında listeliyor. Kullanıcı kolaylığı için ayrıca bir uygulama geliştirmişler; uygulamayı telefonunuza yüklendiğinizde sizde yüklü olan uygulamaları tarayıp hepsiyle ilgili kendi veri-tabanından aldığı bilgileri ekranınıza getiriyor.
Exodus’a web sitelerinden ulaşıp uygulama sorgusu yaptırabileceğiniz gibi, cep telefonunuza Play Store’dan veya Android için geliştirilen, açık kaynaklı uygulamaların yer aldığı (kar amacı gütmeyen) F-Droid (ayrı bir market) üzerinden de yükleyebilirsiniz. Telefonunuzu taratın, bakın hangi uygulamalar ne yetkilerle donanmış ve içlerinde hangi trackerlar gizli…
Elbette iOS da masum değil. Android “daha” açık kodlu bir sistem olduğu için altında çalışan uygulamalar nispeten bir miktar incelenebilmiş. Apple’da yasal olarak bu zaten mümkün olmadığı için konu kapalı kutu. iPhone kullanan arkadaşlar üzgünüm; sizin de araştırabilmeniz için benzer bir uygulama / platform var mı bilmiyorum. Ancak siz de Exodus’un web sitesine bakıp, bildiğiniz uygulamaları sorgulatabilirsiniz. Eminim sonuçlar Android’de olduğu gibi iOS’ta da geçerli olacaktır.
Tüm bu veri alışverişine mani olmak mümkün olmayabilir. Ancak azaltmak mümkün. Biraz Internet’te konuyu kurcaladıktan sonra, aşağıdakileri yapabileceğimizi gördüm:
- Arama motorunuzu Google, Yandex veya Bing yapmayabilirsiniz: ben DuckDuckGo kullanıyorum (Darknet için geliştirilen bir arama motoru – emin olmamakla birlikte daha anonim çalıştığını düşünüyorum). Son dönem bu arama motorunun da ticarileşmeye başladığını seziyorum, başka alternatifler de bakabilirsiniz.
- Google’ın radarından uzak durmak için Chrome ve Chromium harici bir tarayıcı kullanabilirsiniz.
- Android sistem ayarları üzerinden Google ayarlarına girip, size özel reklam yayınları tercihinizi kaldırın. Bunu yaptıktan sonra ayrıca “reklam kimliğinizi” de güncellemenizi öneririm.
- Facebook sitesi üzerinden ayarlara girip reklamlar kısmında kapatabileceğiniz tüm seçenekleri kapatın (hatta kendinize iyilik yapıp Facebook, Instagram ve diğer sosyal medya hesaplarınızı tümüyle silebilirsiniz).
- Telefonunuzun ayarlarından “Uygulamalar” kısmına girip, tüm izinleri gözden geçirin. Birçok uygulama ihtiyacının ötesinde yetki alıyor; gereksiz olduğunu düşündüklerinizi kapatabilirsiniz.
- İhtiyacınız olmayan, kullanmadığınız tüm uygulamaları kaldırın. Hiçbir uygulamanın gerçekte bedava olmadığını biliyoruz. Bedeli karşılığı satın almış olduğum uygulamalarda bile şüpheli durumlara rastladım.
- F-Droid üzerinden DNS66 veya Blokada yükleyebilirsiniz. Açık kaynak kodlu bu uygulamalar, telefonunuzda bir VPN çalıştırarak çalışan tüm diğer uygulamalarınızın veri alışverişini takip edebiliyor. Ayarlarından yükleyebileceğiniz blacklist/whitelist’ler sayesinde birçok trackerın dışarı veri iletmesini durdurabilirsiniz.
- Telefonunuzun “Konum” ayarını ihtiyaç olmadığı sürece kapalı tutabilirsiniz.
Bu yazdıklarım haricinde, ne ölçekte izlendiğimizle ilgilenenler, 2015 yapımı Deep Web ve 2016 yapımı Snowden film / belgeselini de ayrıca izleyebilirler.