Kendi Bulutum

İki yılı aşkın süredir, “mahremiyet” kavramı sürekli kafamda çevirdiğim, kendi becerilerim ve ağırlıklı Internet’ten araştırdıklarım çerçevesinde etrafıma kalkan örmeye çalıştığım bir konu. Bizler, teknoloji devlerinin e-posta, sohbet, takvim gibi “bedava” hizmetleri karşılığında kullanım alışkanlıkları izlenen, siyasi ve politik duruşları, tüketim alışkanlıkları gözlenen, sonradan da bu verilerle pazara reklam altlığı olarak satılan metalar değiliz. Bizler bireyiz; bu anlamda hem kendimizden hem de çevremizden sorumluyuz.

Yazılımcı ya da donanımcı değilim. Bugüne kadar Apple’ı çöpe attık, cep telefonunu arındırabildiğimiz kadar Google’dan arındırdık (gücümüz yettiyse eski tuşlu telefona döndük - hatta daha iyisini yapabiliyorsak, telefonu tümüyle çöpe attık), F-Droid yükleyip sadece özgür programlar kurduk, kişisel bilgisayarımızdaki işletim sistemlerini özgür yazılımlara döndürdük, gücümüz elverdiği ölçüde donanımlarımızı “açık” alternatifler içerisinden seçmeye çalıştık. Çalıştık da çalıştık, bunları yaparken hem öğrendik, hem de güzel bir topluluk olmaya başladık. Ancak, bu zaman içerisinde elimi hiç süremeye cesaret edemediğim bir konu oldu: bulut.

Mastodon hesabım ¹ dışında hiçbir sosyal medya hesabım yok - hepsini terk ettim. Sadece e-posta, sohbet ve veri depolama araçlarım vazgeçemediğim noktalarda durdu. Çok kısa bir süre bulut depolama ihtiyacımı Syncthing ile giderdim. Bu ufak özgür yazılım sayesinde cep telefonumla kişisel bilgisayarımı senkronize edip, verilerimin bir kısmını yanımda taşıyabildim. Ancak, arşivlediğim işlerime ulaşmak için yedek olarak kullandığım harici diske de her zaman mecbur kaldım. Yine de yaptığım benim için az değildi; hem büyük biraderlerle işim kalmadı hem de, malum karbon salımındaki payımdan kurtulmuş oldum.

Bedava olmasın ancak, özgür yazılım kurgusu içerisinde olsun diye seçtiğim iki hizmet kaldı: e-posta (mailbox.org kullanıyorum), ve bir XMPP sunucusu (conversations.im kullanıyorum). Kolları sıvasam; enerji tüketimi düşük, ucuza alabileceğim ufak bir bilgisayar ile kendi sunucumu kurabilir miyim düşüncesi bu dönemde filizlenmeye başladı. Başladım aramaya, taramaya…

Benim gibi donanım hakimiyeti çok yüksek olmayan birisi için, çok fazla kod hakimiyeti gerektirmeyecek, sürekli bakım yaparak helak olmayacağım ve tariflediğim “basit” nitelikteki bir biligsayar üzerinde çalışabilecek alternatifleri araştırmaya başladım. Yunohost ve Freedombox en yaygın iki örnek olarak karşıma çıktı.

Bu iki yazılım, aslında Debian tabanlı birer Linux dağıtımı (gibi). Görevleri basit; sunucu olarak seçeceğiniz bilgisayara yüklediğiniz zaman sizin yerinize veritbanı ve web sunucusu gibi ihtiyacınız olabilecek programları önceden yüklüyorlar, gerekli ayarları kendileri yaparak sunucuyu kullanımınıza hazir hale getiriyorlar. Her ikisi de Debian tabanlı olduğu için, apt paket yöneticisi ile çalışıyorlar. Diğer dağıtımlardan farkları; komut satırına hiç ihtiyaç duymayabiliyorsunuz. Arayüzlerinde hazır bulunan ve yapılandırmaları otomatik yapılabilen yazılımlarla geliyorlar. Freedombox (veya YunoHost)’ta seçtiğiniz uygulamayı tek tıkla yükleyerek ve birkaç ayar bilgisi girerek çoğu zaman hazır hale getirebiliyorsunuz. Yukarıda bağlantılarını paylaştığım web siteleri üzerinden Freedombox ve Yunohost özelliklerini incelemenizi ve her iki alternatifin de demo arayüzlerini denemenizi öneririm.

Freedombox

Ben yoluma Freedombox ile çıkmaya karar verdim. Diğer alternatiflerle bir kıyaslama yapmayacağım (konumuz dışı), ancak neden bu “dağıtımı” seçtiğimi basitçe açıklamaya çalışacağım.

Herşeyden önce Freedombox bir “Debian Pure Blend.” Diğer bir deyişle, aslında Freedombox bir dağıtımdan ziyade Debian reposu altındaki özgür uygulamalardan derlenerek oluşturulmuş özel bir Debian paketi.

Bu anlamda Debian’ın tüm özellikleri Freedombox ile beraber geliyor: sürekliliğinin olması (terkedilmesi çok olası olmayan), geniş yelpazde birçok yazılım yüklenebilmesi, tümüyle (100%) özgür olması, “Debian” mantığı ile stable bir dağıtım şeklinde çalışabilmesi, bir forum sitesinin bulunması ve bir şirket, ülke veya tekelin eline düşmeye olasılığının çok düşük olması, avantajları arasında sıralanabilir.

Fredombox, 10 yılı aşkın süredir üzerinde çalışılan bir proje. Amacı, yazılım ve bilişim teknolojilerine hakim olmayan “ev” kullanıcılarını tekel yazılım şirketlerinin elinden kurtarmak; onlara hem mahremiyetlerini geri vermek, hem paylaşarak bir topluluk oluşturmak, hem de tüm bulut endüstrisinin karbon salımınını azaltmak.
Biliyormuydunuz, büyük biraderlerin verilerimizi toplamak, onları tasnif etmek, işlemek ve bizi izlemek için kullandıkları enerji, verdikleri “bedava” hizmetler için harcadıkları enerjinin yaklaşık 10 katıymış.

Freedombox, kendi kendine ayarlarını yapabildiği ve size “hazır hizmet” sunabilen bir avuç yazılımla geliyor. Bana bunlar ilk aşamada yola çıkabilmem için yetti. Ancak Freedombox, kendi güncellemelerini ve bakımlarını kendi yapacak şekilde kurgulandığı için, arzu ederseniz komut satırı üzerinden başka Debian paketleri de yükleyebilirsiniz. Bu sayede geniş bir yelpazade uygulamaya erişip, sunucu bakımları ve yedeklemeler gibi konuları olduğu gibi yine Freedombox’a emanet eder, kendi yolunuzda devam edebilirsiniz.

Eğer proje ilginizi çektiyse, amacı, yola çıkışı ve Freedombox’u geliştirenlerin tutkularının nereden geldiğini aşağıdaki bağlantıdan izleyebilirsiniz. Freedombox ile başlamama vesile olan ve ilk dinlediğimde çok heyecanlandığı bir konuşmayı paylaşıyorum (üzgünüm, sadece İngilizce). Takip etme fırsatınız olursa keyifle tavsiye ederim.

Freedombox ile Yapabilecekleriniz

Freedombox ile aşağıdakileri kolaylıkla yapabilirsiniz:

• Hosting hizmetinden kurtulursunuz
  Kendiniz ve aile bireyleriniz için ayrı ayrı blog, wiki veya (Wordpess) web sitesi kurabilirsiniz.
• Sizi izleyen Whatsapp vb. merkeziyetçi sohbet uygulamalarından kurtulursunuz
  Bir Matrix veya XMPP sunucusu kurup, sevdiklerinizle mesajlaşabilir, sesli / görüntülü görüşebilirsiniz.
  Benim yolum XMPP - söylemeden geçemiyorum : )
• Torrent dosyalarınızı bilgisayarınınıza indirmek zorunda kalmazsınız. Uzaktan sunucunuza indirip, her yerden erişebilirsiniz
  Sunucunuz üzerinde Deluge veya Transmission kurabilirsiniz.
• Google, Bing, Startpage gibi casus arama motorlarından kurtulursunuz
  Searx ile kendi arama motorunuzu (kem gözlerden uzak) çalıştırabilirsiniz.
• Uzaktan evinizdeki bilgisayarlara ve sunucunuza güvenle bağlanabilirsiniz
  OpenVPN ile evinizdeki bilgisayarlara uzaktan güvenli şekilde bağlanabilirsiniz. Hatta, bu uygulamayı bir VPN sunucusu olarak da çalıştırabilir, tüm trafiğinizi internet sağlayıcınızdan da gizli tutabilirsiniz.
• Televizyonunuz dahil birçok cihaz üzerinden filmlerinizi izleyebilir, müziklerinizi dinleyebilirsiniz
  Sunucunuzu bir media server olarak kullanıp, film ve müziklerinizi üzerinde saklayabilirsiniz. Arzu ederseniz bu dosyalarınıza evinizdeki TV’den (destekliyorsa) rahatlıkla ulaşabilirsiniz.
• Dropbox, OneDrive, WeTransfer gibi hizmetlerden kurtulup, dosya paylaşımlarınızını kendi sunucunuz üzerinden sağlayabilirsiniz
  Sunucunuzdaki dosylarınıza her zaman erişebileceğiniz gibi, arzu ettiklerinize süreli / süresiz, kişi / grup bazlı erişim verebilirsiniz.
• Reklamlardan ve kötü niyetli içeriklerden kurtulursunuz
  Kendi sunucunuz üzerinden bir Proxy çalıştırarak evinizdeki tüm internet erişimini süzer, reklam ve kötü niyetli izleyici ve eklentilerden kurtulabilirsiniz.
• Takvimlerinizi ve telefon rehberlerinizi Apple ve Google’dan kurtarırsınız
  Radicale ile kendi sunucunuz üzerinden oluşturabileceğiniz CalDAV rehber ve takvimlere her yerden erişim sağlayabilirsiniz.
• Kendi RSS sunucunuzu çalıştırabilirsiniz
  Takip ettiğiniz blog, yazı ve sayfaları kaydedip, güncel tüm haberleri telefonunuzdan veya bilgisayarınızdan kolaylıkla takip edebilirsiniz. Böylelikle Pocket, vb. uygulamalardan kurtulursunuz.

Bunlarla beraber yapabileceklerinizin daha da fazlasını bulabileceğiniz “Freedombox Özellikleri"ne bu bağlantı üzerinden de ulaşabilirsiniz.

Kurulum

Bu kısımdan sonrası tümüyle tasnif / tarif amaçlı teknik bilgilerin bir araya geldiği bir kısım olarak düzenlendi. Henüz donanımınız (server-bilisayarınız) yoksa veya evinizde sunucu kurmayacaksanız, çoğunu okumadan atlayabilirsiniz. Okumak istemezseniz, belki en son kısımda (sonraki yazılarımda) paylaşacağım “Tüyo ve İpuçları” kısmına bakabilirsiniz. Freedombox’a keyifli özellikler kazandıran çok küçük ipuçları paylaşacağım, yeteneklerini keşfetmenize yardımcı olacağını umarım.

Ön Hazırlıklar ve Bilinmesi Gerekenler

Freedombox sizi asgaride yoran, sunucu kurulumu ve işletmesinde tüm işi kendi yapmayı amaçlayan bir yazılım paketidir. Ancak, Freedombox’ın ‘her işi’ sizin adınıza yapması mümkün değil. Burada paylaştığım birkaç düzenlemeyi sizin yapabilmeniz gerekiyor. Basitçe özetlersem:

• Freedombox bir router görevi de görebiliyor. Ancak, ben bu işi kendisine yüklemedim: ayrı bir modem ve router kullanıyorum. Yani Freedombox, routerıma bağlı. Eğer sizin de evinizde Freedombox’tan önce bir router varsa, bu router üzerinden port yönlendirmesi yapabilecek bilginiz olmalı. Henüz hiç port yönlendirmesi yapmadıysanız, biraz araştırmanızı ve kendi router / modeminizin ayarlarını bu anlamda nasıl düzenleyebileceğinizi öğrenmeniz gerekecek.
• Evde bir sunucu kuracaksanız Statik IP almanızı öneririm. Bu, çok karmaşık bir iş değil. Internet sağlayıcınızla konuşup, ‘Statik IP’ talebinde bulunabilirsiniz. İşi onlar yapıp, size bilgi verecektir. IP numaranızı bilgisayarınızdan öğrenebileceğiniz gibi, size hizmet sağlayan kuruluş da ayrıca bildirir.
  Statik IP hizmeti, ücretli bir hizmettir. Eğer bu ücreti ödemeden (Statik IP almadan) sunucu kurmak isterseniz, bu işi DDNS ile de yapabilirsiniz.
• Bir alan adınız varsa (ör: benimsitem.com), bu alan adını ya DDNS hizmetine ücret ödeyerek ya da Statik IP kullanarak sunucunuza atayabilirsiniz. Başka türlü, sağlıklı şekilde alan adınızı kullanamayacak, DDNS kurumunun size atayacağı adresi kullanmak zorunda kalacaksınız. Eğer Statik IP aldıysanız, DNS sunucunuz üzerinden alan adınızı yönlendireceğiniz bir ‘A record’ yaratabilmelisiniz.

Yukarıda yazdıklarım zor değil. Ancak bunları yapmayı bilmiyorsanız biraz emek harcayıp, araştırıp çözmeniz gerekecek. Aklınıza koyarsanız çözüp başarmanız işten bile değil.

Donanımım

İdeal bir dünyada “özgür” yazılımınızı yine “açık ve özgür” donanım üzerine kurmak en doğrusu. Bu işi için Freedombox’ın Olimex ile işbirliği içinde ürettiği Pioneer isimli bir ürünü var. Ürünün bağlantısına buradan ulaşabilirsiniz.

Olimex, ülkemizde satılmıyor. Gümrüklerimizin hızlı ve şeffaf operasyonları, kargo ve nakliye şirketlerinin düzenli takibi ve ülkemizin vergilendirmedeki hakkaniyetli yaklaşımlarını da dikkate aldığımda, yerel pazarda erişebileceğim bir ürün almaya ve Raspberry Pi Model 4 - 8GB ile yola çıkma karar verdim. Kullandıkça farkediyorum ki 8GB ihtiyacımın üzerinde bir RAM olmuş; Freedombox kullanacaksanız pekala bunun yarısı (hatta çeyreği) bile gayet güzel yeterli ve iş görür.

Freedombox birçok donanım üzerinden çalıştırılabiliyor. Arzu ederseniz bu bağlantıdan siz de alternatifleri inceleyebilirsiniz.

Raspberry Pi, ne yazık ki özgür bir donanım değil. Çalışmasının başlangıcında gerekli bir kısım ‘boot’ yazılım kapalı kodlu (ve bence şaibeli). Diğer taraftan bluetooth ve wireless sürücüleri de Debian’ın non-free reposundan veya haricen temin edilebiliyor. İçim bu konuda çok da rahat değil ancak tüm engelleri bir seferde aşmak mümkün olmuyor. Şimdilik bununla devam ediyorum.

Burada paylaşacağım tüm bilgiler, Raspberri Pi 4 (Pi4) üzerine kurulum için düzenlenmiştir. Bu bilgilerin çoğu beynelmilel olsa da, en başta dikkatinizi çekmek isterim.

Freedombox kurmak için, aşağıdaki donanıma ihtiyacınız olacak:

• Sunucu olarak kullanacağınız bilgisayar (Raspberry Pi 4)
• Sunucu’nun ekran bağlantısını yapabileceğiniz bir görüntü kablosu (micro HDM - HDMI kablo)
• Klavye
• Harici bir hard-disk (tercihen en az USB 3.0 hızında ve 20GB’dan küçük olmayan)
• Bir defalığına kullanacağınız bir microSD hafıza kartı (birkaç GB yeterli).
• Mümkünse sunucunuzu şebeke enerjisi kesildiğinde besleyecek bir akü veya UPS (diğerlerinden farklı olarak bunu sağlayıp sağlamamak sizin tercihiniz).

Ben sunucumu router’a network kablosu ile bağlı kullanıyorum. Elbette bu şekilde çok daha yüksek veri hızı elde ediyorum. Size önerim benzer şekilde kurulum yapmanız.

GÜNCELLEME: Sunucunuza sonradan birden çok harici USB disk bağlayabilirsiniz. Bu yolda devam etmek isterseniz, iki konuyu dikkate almanızı öneririm. (1) Pi, USB portlarına harici diske yetecek düzeyda elektrik enerjisi sağlamıyor. Dolayısıyla seçeceğiniz harici diski ya adaptörlü ya da güç destekli bir USB çoklayıcı ile bağlayın. (2) Pi, USB çoklayıcılarla iyi anlaşamıyor. Bir USB çoklayıcı bağlamak isterseniz, güç destekli (adaptörlü) ve back-voltage / backfeed yaratmayacak bir ürün seçin. Ben U-Green kullanıyorum, memnunum. Başka alternatifler de mutlaka bulunur.

Ön Kurulum

Donanımınızı topladıysanız ve yukarıda bahsettiğim hazırlıklar tamamsa, Pi4 sunucumuz üzerine Freedombox kurabiliriz. Bu kısımda tarif edeceklerimin tümü, sunucunuzu uygulama yüklemeye hazır hale getirmek içindir. Her “Freedombox uygulaması,” beraberinde uygulamanın hangi işlevleri yerine getirdiği ve routerınız üzerinden hangi port yönlendirmeleri ile çalışacağını çok basit tarif eden bir “bilgi sayfasıyla” gelmektedir. Uygulama kurulum ve ayarlarına bu yazıda girmeyeceğim, sizler kullanımınız sırasında uygulamanın ilgili sayfası üzerinden yapılacakları ve ayarlarını çok rahat takip edebilirsiniz.

Tüm kurulum sürecinde kendi bilgisayarınızın da yakınınızda olması önemli. Ayrıca, aşağıda anlatacağım adımlarda Pi4 sunucunuzun bilgisayarınızdan ayrı bir klavye ve ekranla bağlı olacağını varsayıyorum. Elbette tek ekran ve tek klavyeyle (bilgisayar ve sunucu arasında takas yaparak) çalışacaksanız, önce adımları okumanızı, sonra uygulamaya geçmenizi ve “tezgahınızı” buna göre kurmanızı öneririm.

Bu post, kendi bilgisayarınızdaki işletim sisteminin GNU/Linux dağıtımı olduğu varsayılarak hazırlanmıştır.

Pi4’ün bir açma/kapama düğmesi yoktur. Pi4, USB-C güç girişinden beslenir. Prize bağladığınızda çalışır, söktüğünüzde kapanır. Pi4’ünüzün ekran ve kalvye bağlantısını yapıp, enerji vermeden (elektriğe bağlamadan) aşağıdaki adımlar için hazır bekletebilirsiniz.

Bilgisayarımıza Kuracağımız Uygulamalar

FreedomBox kurmak için SDCard ve harici hard-diskimize Internet’ten indireceğimiz uygulama görüntülerini (imajları) yazdırmamız gerekecek. Henüz sunucunuz kurulu olmadığı için aşağıdaki iki uygulamayı kendi bilgisayarınıza yükleyin.

İlki Balena Etcher. Uygulamayı bağlantı sayfasından bilgisayarınıza indirin. Yükleme yapmanıza gerek olmayacak; uygulama bir AppImage olduğundan doğrudan çalıştırılabilirsiniz.

İkinci ise, bir defa kullanacağımız bir uygulama: Raspberry Pi Imager. Paylaştığım linkten indirdikten sonra dağıtımınıza göre bilgisayarınıza kurabilirsiniz.

SD Card ve Pi4’ü Hazır Hale Getirmek

Pi4 ilk alındığında, SDCard üzerinden çalışacak şekilde ayarlanmıştır. Harici bellek taktığınızda, bunu sadece ek depo alanı olarak görür, üzerinden işletim sistemi çalıştıramazsınız.

Yaptığım araştırmalar, bir sunucunun gerektirdiği okuma / yazma işlemlerinin SDCard ömürlerini çok kısalttığı ve erkenden bozduğu şeklinde. Bu sebeple, tüm kurulumumuzu harici hard-disk’e yapıp, Freedombox’ı bu harici hard-disk’ten çalıştıracağız.

Bunu yapabilmek için, önce Pi4’ü SDCard’dan değil, harici disk’ten çalışacak şekilde yeniden ayarlayacağız. Aşağıdaki adımları sırasıyla takip edin:

• SDCard’ı kendi bilgisayarınıza takıp Raspberry Pi Imager çalıştırın.
• Pi Imager > Choose OS > Misc Utility Images > Bootloader > USB Boot seçeneklerinden sonra SDCard’ınızı seçin. “Write” tuşuna basmanızla bu işlem SDCard’ınızı biçimlendirip hazır hale getirecektir. SDCard üzerindeki tüm veriler silinecek!
• Pi4 sunucunuzda enerji yokken, SDCard’ı yuvasına takın, enerji verin (prize takın). Pi4’e SDCard dışında hiçbir belleğin bağlı olmaması önemli!
• Pi4 biraz çalıştıktan sonra yeşil bir ekran göreceksiniz. Bu ekranı gördükten sonra 1-2 dakika süreyle Pi4 sunucunuza dokunmayın. Sonrasında sunucunuzun enerjisini kesip SDCard’ı çıkartın.

Tebrikler! Artık Pi4’ünüz SDCard’dan değil, USB’den çalışacak şekilde ayarlandı (harici HDD’den boot edecek).

Raspbery Pi Imager uygulamasıyla başka işimiz olmayacak. Arzu ederseniz artık bilgisayarınızdan kaldırabilrisiniz.

Görüntüleri (Imajları) İndirin

Pi4 üzerine iki şekilde kurulum yapabilirsiniz. Birincisi, doğrudan Freedombox sayfası üzerinden disk görüntüsünü indirip kurmak, ikincisi ise önce Debian kurup sonradan üzerine Freedombox yüklemek.

• İlk yöntem Freedombox’ın standart kurulumu olup, tasarımcıları tarafından önerilen yöntemdir. Bu yöntemle devam ederseniz, diskiniz BTRFS olarak biçimlendirilir. Birkaç denemeden sonra, BTRFS’i sevmediğimi ve başıma istediğimden çok iş açtığını gördüm. Detaya girmeyeceğim; hiçbir ilave kurulum yapmadan RAID, snapshot gibi işlevler kullanmaya niyetliyseniz bu yöntemle devam edebilir, bu link ile imaj dosyasını indirebilirsiniz.

Pi4 dışında bir sunucunuz varsa, Freedombox imajınızı bu sayfadan belirleyeceğiniz donanıma göre indirin.

• İkinci yöntem benim daha çok tercih ettiğim yöntemdir. Freedombox kurmadan önce Pi4 üzerine Debian kurup, güncellemelerini yapıp, üzerine Freedombox yükleyerek devam ediyoruz. Bu yöntemle harici diskiniz EXT4 olarak biçimlendirilecek, Freedombox snapshot alamayacak ancak çok daha sağlıklı, daha az hata veren ve uzun ömürlü olduğunu düşündüğüm bir hard-diske sahip olacaksınız. Pi4 için stable Debian 11 sürümünü buradan (sha256sum) indirebilirsiniz.

Pi4 için diğer Debian kurulumlarına bu sayfadan ulaşabilirsiniz.

İkinci yöntemde Freedombox’ı bilgisayarımıza indirmemize gerek kalmayacak. Bu işi Pi4 üzerine Debian kurduktan sonra, yine Debian paketleriyle yapacağız.

Harici Hard-Disk’e Görüntü (Imaj) Yazılması

Bu kısımda, bir önceki adımda indirdiğimiz görüntleri harici USB hard-disk’e yazdırıp, akabinde kurlum adımlarımızı gerçekleştireceğiz. İlerleyen adımlarda ayarlarımızı yapacağız.

İşe başlamadan önce, hangi yöntemi kullanacak olursak olalım, indirdiğimiz Freedombox (veya Debian) imajını harici hard-diskimize yazdırmamız gerekecek. Adımları sırasıyla takip edebilirsiniz:

• Harici hard-diski kullanmakta olduğunuz bilgisayara USB’den bağlayın.
• Indirdiğiniz Etcher uygulamasını (AppImage) çalıştırın.
• “Flash from File” seçeneğini işaretleyip, indirdiğiniz Freedombox veya Debian (hangi yöntemle ilerleyecekseniz) imajını bilgisayarınızın dizininden seçin.
• “Select Target” seçimiyle yeni bağladığınız harici hard-disk’i seçin
• “Flash” tuşuyla yazdırma işlemine başlayın.

Etcher, harici diskinizin kapasitesi yüksekse size uyarı verecektir (dikkat edin, doğru diski seçtiğinize emin misiniz, disk tümüyle silinecek gibi ibarelerle). İşleminizden eminseniz doğrulayarak devam edebilirsiniz.

Etcher’ın diske yazdırma süresi birkaç dakika sürecek. Yazdırma işlemi bittikten sonra diskinizi güvenli şekilde sökebilirsiniz. Fırsat bulmuşken Liunx’ta “umount” komutunu da araştırabilirsiniz.

Tebrikler! Elinizde kuruluma hazır bir harici hard-disk var. Isterseniz burada bir mola verip, soluklanabilirsiniz. Bundan sonrasında ilk kurulum adımlarına geçeceğiz, gerginliği azaltmak iyi gelebilir : )

Doğrudan Freedombox kurarak (yani Birinci Yöntem’le) devam ediyorsanız, aşağıdaki başlığı atlayıp İlk Ayarlar adımına geçebilirsiniz.

Debian ile Başlamak (İkinci Yöntem)

Sevdiğim yapılandırmaya hoşgeldiniz. Sanırım onca deneme ve hata ayıklamadan fazla sıkıldım; bu yöntemi belki de gereğinden fazla öne çıkartıyorum. Düşününce en iyisi, iki yöntem arasından hangisinin sizin için daha doğru olduğuna yine siz karar verin. Ancak şu an buradaysanız, devam edebiliriz.

İndirdiğimiz Debian imajını harici hard-disk’e yazdırdınız. Şimdi Pi4 sunucumuz üzerine Debian kuracağız, güncelleyeceğiz ve üzerinden Freedombox kurup kullanmaya başlayacağız.

Pi4 sunucunuzun enerjisinin kesik olduğunu (prize bağlı olmadığını) ve SDCard yuvasının boş olduğun teyit edin. Bu şekilde USB diskinizi Pi4’ünüzün USB 3.0 (mavi olan) portlarından birisine bağlayabilirsiniz. Ekranınız ve klavyeniz de sunucununuza bağlıysa, USB-C portundan sunucunuza enerji verebilirsiniz.

Pi4, bağlamış olduğunuz harici hard-disk üzerinden çalışmaya başlayacaktır. Malum systemd akışı devam edecek ve karşınıza çok kısa bir sürede “Login” komut satırı çıkacak. Kullanıcı olarak root yazın, şifreyi boş bırakın (sadece Enter tuşuna basın), ev dizininizde komut satırınız göreceksiniz.

Tebrikler. Yeni sunucunuzda ilk işletim sisteminizi kurup root girişinizi yaptınız!

Yerel Ağa Bağlanmak

Pi4 sunucunuzu network kablosuyla bağlamadıysanız, Debian’a wifi tanıtma işini yapabiliriz. Önce, ağa ve internete bağlı oldup olmadığınızı kontrol edelim. Sunucunuz aşağıdaki komutu girin:

ping -c5 google.com

Komutunuzun çıktısında belirli ping süreleri görüyorsanız (64 bytes from... e=99.9 ms şeklinde), network bağlantınız çalışıyor demektir. Böyleyse, bu kısmı atlayıp Debian Güncellemesi ve Freedombox Yükleme kısmına geçebilirsiniz. Ancak, diğer taraftan Destination host unreachable gibi bir ibareler dizisi çıkıyorsa, sunucunuzun internet bağlantısı yok demektir; okumaya devam edebilirsiniz.

Sunucunuza aşağıdaki komutu girin:

nano /etc/network/interfaces.d/wlan0

Açılacak dosyada, içeriği aşağıdaki şekilde düzenleyin:

# To enable wireless networking, uncomment the following lines and -naturally-  
# replace with your network's details.  
#  
 allow-hotplug wlan0  
 iface wlan0 inet dhcp  
# iface wlan0 inet6 dhcp  
      wpa-ssid Kablosuz_Ag_Adınız  
      wpa-psk Kablosuz_Ag_Sifreniz  

“Kablosuz Ağ Adınız” ve “Kablosuz Ağ Şifreniz"i kendi modem/router kurulumunuza göre girin. Herşey tamamsa sırasyıyla CTRL+X > y > Enter tuşlayın.

Sunucunuzu aşağıdaki komutla yeniden başlatın:

systemctl reboot

Yeniden başlatma işlemi tamamlandığında, yine root kullanıcısı altında Enter ile şifreyi boş geçerek giriş yapın, yukarıda denediğimiz “ping” komutunu tekrarlayın.

Ağa ve internete bağlıysanız tebrikler! Bir sonraki adıma devam edebilirsiniz. Değilseniz, yukarıdaki adımları kontrollü bir şekilde tekrar yapıp hatalı SSID ve şifre girişi yapmadığınızdan emin olabilirsiniz.

Debian Güncellemesi ve Freedombox Yükleme

Pi4 sunucunuz artık internete ve dolayısıyla yerel ağınıza da bağlı olduğuna göre, hemen güncellememizi yapabiliriz. Aşağıdaki komutla devam edin:

apt update && apt upgrade

Karşınıza yapılacak güncellemeler listelenecektir, ters birşey görmüyorsanız (ki muhtemelen görmüyorsunuzdur : ) “Y” (yes) ile devam edebilirsiniz. Debian güncellemeleri indirilip kurulacaktır.

Ve, geldik Freedombox kurma kısmına. Debian’ımız güncel olduğuna göre, aşağıdaki komutla başta “Plinth” olmak üzere Freedombox paketlerinin yüklemesini gerçekleştirebilirsiniz.

DEBIAN_FRONTEND=noninteractive apt-get install freedombox

Yükleme işlemi süresince, ekranda size bir “Secret-Key” (gizli anahtar) verilecektir. Bu anahtarı mutlaka not edin, kurulumda gerekli olacak. Eğer kaçırdıysanız, kurulum sonrası aşağıdaki komutla tekrar görebilirsiniz:

cat /var/lib/plinth/firstboot-wizard-secret

Herhangi bir nedenle Pi4 sunucunuzu yeniden başlattıysanız, gizli anahtar ve aşağıdaki ayarlara sunucunuz üzerinden erişmeniz mümkün olmayacak. Bu durumda, Pi4’ün enerjisini kesip, harici hard-diskinizi kendi bilgisayarınıza bağlayın ve şifreye kendi bilgisayarınızdaki komut satırından ulaşın.

Gizli anahtarı da not ettiyseniz, Freedombox’un ağ ayarlarınıza göre firewall yapılandırmasını gerçekleştirebilmesi için son bir düzenleme daha yapmamız gerekiyor. Aşağıdaki komutla “interfaces” dosyasını düzenlemeliyiz.

nano /etc/network/interfaces

Açılacak dosyadaki tüm yazı ve komutları temizleyip, sadece aşağıdakilerin kalacağı şekilde kaydedip çıkın:

auto lo  
iface lo inet loopback

Kaydedip çıkmak için yine sırasyıyla CTRL+X > y > Enter tuşlayın.

Buraya kadar herhangi bir sorunla karşılaşmadıysanız, tebrikler! Artık Freedombox kurulumuna geçebilirsiniz. Sanırım bir ufak mola daha yerinde olacaktır : ) Aşağıdaki komutla Pi4 sunucunuzu kapatabilirsiniz:

sudo shutdown now

Pi4’ün kapandığını anlamak biraz zor; kendi enerjisini kesemediği için biraz bekleyin. Hiçbir işlem yapmadığını ve her iki ışığının da bir süre ‘kırmızı’ yandığını görürseniz, enerjisini kesebilirsiniz.

İlk Ayarlar

Normal şartlarda, bu aşamadan sonra Pi4 sunucunuzu bir klavye ve monitore bağlama ihtiyacınız olmayacak. ‘Headless’ (başsız) tabir edilen şekliyle yani ekransız ve klavyesiz, uzaktan bağlanarak kurup kullanabileceksiniz.

Pi4 sunucunuza enerji vermeden önce aşağıdakileri kontrol edin:

• Harici hard-diskiniz sunucunuzun USB 3.0 (mavi) portuna bağlı olsun
• Pi4 SDCard yuvasının boş olması gerekiyor. Kart varsa mutlaka çıkartın.
• Evinizde çalışır internetiniz olsun. Pi4 sunucunuzu modem / routerınıza kablo ile bağlayın.

Bu işlemlerin hepsi tamamsa, Pi4’ü prize takıp çalıştırabilirsiniz. Freedombox, ilk ayarlarının yapılması için sizi bekleyecektir.

Freedombox’a sonradan ssh, ftp vb. protokollerle beraber web tarayıcınızla da erişebileceksiniz. Ancak, ilk kurulumda henüz Freedombox’ınıza hiçbir kullanıcı tanımlı olmadığı için, web tarayıcınızla bağlanmanız zorunludur.

Tarayıcınızın adresine Freedombox’a atanan IP (veya DNS)‘yi girdiğinizde, Freedombox’ın arayüzüyle karşılaşacaksınız. Şimdi, bu arayüze nasıl ulaşabileceğimze bakalım.

Freedombox’a Yerel Ağ’da Erişim

Pi4 sunucunuzla aynı ağa bağlı bilgisayarınızın başına geçip bir web tarayıcısı çalıştırın. İlk denememiz, tarayıcınızın adresine https://freedombox.local girip, erişip erişmediğimize bakmak. Güvenlik uyarısı ve ardından Freedombox karşılama ekranı karşınıza çıktıysa bu iyi haber. Ancak, çok büyük ithimalle bağlanamayacaksınız, moral bozmayın.

Freedombox’a ilk defa bağlandığınızda, henüz güvenlik sertifikaları yüklenmediğinden, tarayıcınız size “bağlantının güvenli olmadığını” gösterecektir. Bu durum geçici, dolayısıyla “riskleri kabul ediyorum” (veya tarayıcınızın devam etmeniz için ilgili tuşuna) basın. Sertifikalarınızı ileride yükleyeceğiz, şu an sadece bağlanabilmemiz önemli.

Yerel ağınıza bağlı her bilgisayar veya cihaz gibi, Pi4 sunucunuza da routerınız 192.168.x.x şeklinde bir yerel IP atamıştır. Bu IP’yi bulmanın benim için en kolay yolu modem arayüzüne girip, bağlı cihazları tek tek taramak oldu. Genelde modem arayüzüne web tarayıcınızdan http://192.168.1.1 ile girebilirsiniz. Ancak bu adres size modem kuran kişilerce değiştirilmiş olabilir. Deneyin, bağlanamıyorsanız okumaya devam…

Bilgisayarınızdan aşğaıdaki komutu girebilirsiniz:

nmap -p 80 --open -sV 192.168.0.0/24

Bu komut, yerel ağınızda varsa 80 portu açık IP’leri tarayacaktır. Komut size aşağıdakine benzer bir çıktıyla gelirse iyi yoldayız.

Nmap scan report for 192.168.0.165
     Host is up (0.00088s latency).
     PORT   STATE SERVICE VERSION
     80/tcp open  http    Apache httpd 2.4.17 ((Debian))

Bu mesaj, Freedombox’umuzun örneğin yerel IP’sinin 192.168.0.165 olduğunu gösteriyor. Web tarayıcımıza http://192.168.0.165 yazdığımızda, güvenlik uyarısı ve akabinde Freedombox karşılama ekranıyla karşılaşabiliriz.

Hala bir sonuç alamadıysanız, bir de aşağıdaki komutu deneyebilirsiniz:

nmap -n -sP 10.42.0.255/24

Bu komut, size aşağıdaki gibi belki birden çok bağlantıyla dönecektir. Listelenen IP’leri web tarayıcınızdan tek tek deneyerek doğru olanı bulmaya çalışabilirsiniz.

Nmap scan report for 10.42.0.50
     Host is up (0.00044s latency).

Freedombox IP’nizi bulduysanız, bunu kaybetmemek için routerınızın LAN > DHCP arayüzünde ilgili IP’yi sunucunuzun MAC adresine atayıp, IP’yi sabitlemeye (statik hale getirmeye) çalışın. Sonradan ağ içinde Freedombox’a bağlanmak istediğinizde, hep aynı IP ile erişebilir olmak, hayatınızı kolaylaşacaktır.

Henüz Freedombox’ınızda root dahil tanımlı bir kullanıcı bulunmadığı için, Pi4 sunucunuza klavye ve ekran bağlayarak giriş yapmaya çalışmak ne yazık ki sonuç vermeyecektir. Kuruluma devam edebilmek için mutlaka uzaktan web arayüzüne bağlanmanız gerekli.

İlk Karşılama Ekranı

Buraya kadar, Freedombox’ınızın IP adresini (ör:192.168.1.x) tespit ettikten sonra web tarayıcınızdan https://192.168.1.x ile giriş yaptınız. Henüz güvenlik sertifikalarınız yüklü olmadığından, sayfa size bir uyarı verdi; bu uyarıyı da kabul edip “devam et” seçeneğinde bulundunuz. Şimdilik herşey yolunda ve “Freedombox karşılama ekranı” karşınızda!

Şayet doğrudan Freedombox kurduysanız (birinci yöntem), “Kurulumu Başlat” ile devam edebilirsiniz. Eğer Debian üzerinden Freedombox kurduysanız (ikinci yöntem) yukarıda elde etmiş olduğunuz “gizli-anahtar” şirfesini girip, sonrasında “Kurulumu Başlat” tuşuna basabilirsiniz.

İlk yapacağınız iş, bir admin (yönetici) kullanıcısı tanımlamak olacak. Elbette bu sizsiniz! Kullanıcı adınızı ve şifrenizi (iki defa) girdikten sonra, “Hesap Oluştur” düğmesiyle devam edebilirsiniz. Artık bir kullanıcı tanımlı olduğu için, sunucunuza ihtiyaç olursa ssh ile de uzaktan bağlanabilirsiniz. Ancak, hayatı kolaylaştırmak için, şimdilik web arayüzünden ayrılmayın!

Kurulum, internet bağlantınızla ilgili sırasıyla birkaç soru soracaktır. Ben, kendi kurulumumda verdiğim yanıtları kalın harflerle paylaşıyorum.

• Freedombox’ınız Internet’e Nasıl Bağlı?
  Router üzerinden
• Tercih Ettiğiniz Router Ayarları
  Her uygulamanın ihtiyacı doğrultusunda yönlendirilen trafik
• Internet Bağlantınız Ne Şekilde?
  Zamanla değişmeyen Statik IP ile bağlıyım

Şimdi sıra güncellemelerde. Freedombox sizden güncellemeleri hemen yapmak isteyip istemediğinizi sorar; önerim güncellemelerle devam etmeniz. Debian üzerinden kurulum yapanların fazla beklemesine gerek yok, ancak Freedombox’ı doğrudan kuran arkadaşların internet hızına göre 15-20 dakika beklemesi gerekebilir.

Tebrikler! Artık çalışan bir Freedombox sunucunuz var. Bundan sonrasında, uygulama yüklemeden önce yapmamız gereken bir takım yapılandırma ve ayarlar olacak. Bir sonraki yazımda, bunlarla buluşmak üzere.

Sağlıcakla kalın…